Ο θεσμός του γάμου
Ο θεσμός του γάμου τα τελευταία χρόνια βρίσκεται σε κρίση για πολλούς λόγους. Από την μία αυξάνονται οι αριθμοί των διαζυγίων , από την άλλοι αρκετοί άνθρωποι διστάζουν να παντρευτούν ή προτιμούν να διατηρήσουν μία σχέση χωρίς τη δέσμευση του γάμου, με αποτέλεσμα την μείωση του αριθμού των γάμων. Μία πάγια πεποίθηση δίκαια ή άδικα εγκυστώμενη είναι ότι ο γάμος σκοτώνει τον έρωτα. Πόσο βάσιμη είναι τελικά αυτή η λαϊκή πεποίθηση και πόσο τελικά μπορεί να αυτοεγκλωβίζονται τα ζευγάρια σε τέτοιου τύπου γενικεύσεις που παρόλα αυτά συντηρούνται μέσα στο πέρασμα του χρόνου. Ο γάμος είναι είναι ένας θεσμός που παγιώνει κοινωνικά μία δέσμευση των συντρόφων να κάνουν
ότι είναι δυνατόν για την συνέχιση, ανάπτυξη και ευημερία μίας σχέσης που στην αρχή της τουλάχιστον , έχει τα χαρακτηριστικά της πιο ικανοποιητικής σχέσης στην πορεία των δύο συντρόφων. Φυσικά αυτή η παραδοχή δεν μπορεί να περιλάβει όλους τους γάμους ,αλλά την πλειοψηφία τους. Το ίδιο ισχύει και για το ερωτικό συναίσθημα που στην πλειοψηφία των ζευγαριών στην αρχή της σχέσης είναι παρόν , έντονο και ένας βασικός λόγος που οδηγεί τους συντρόφους σε μία τόσο σημαντική δέσμευση. Τελικά πόσο το έντονο ερωτικό συναίσθημα της αρχής, ο θαυμασμός, η ζεστασιά, ο ενθουσιασμός που δημιουργεί αυτό το όμορφο και ταιριαστό πλησίασμα δύο ψυχών, διατηρείται στην πορεία ενός γάμου ή μπορεί τελικά να διατηρηθεί μέσα στην πορεία μέσα στο χρόνο. Βάσει κάποιων επιστημονικών απόψεων που αποδίδουν στο ερωτικό συναίσθημα υποψία βιολογικής υφής , δικαιολογείται μια κάμψη αυτού με το πέρασμα του χρόνου. Αυτό συζητείται. Η ψυχολογία επίσης δικαιολογεί έναν μερικό μετασχηματισμό του ερωτικού συναισθήματος προς συναισθήματα πιο βαθιά χωρίς όμως να δικαιολογεί την συναισθηματική απομάκρυνση των δύο συντρόφων. Υπάρχουν λοιπόν κάποια σημεία κλειδιά τα οποία συντηρούν το συναισθηματικό δέσιμο των συντρόφων ή αντίθετα τους απομακρύνουν μοιραία. Το σημαντικότερο δυνατό σημείο μιας έγγαμης και μη σχέσης για να διατηρηθούν τα κεκτημένα πολύτιμα συναισθήματα μεταξύ των οποίων και το ερωτικό είναι η καλή και συνεχής επικοινωνία του ζευγαριού σε αληθινή βάση, η οποία μπορεί να περιλάβει, να αναδείξει και να λύσει κάθε πρόβλημα που προκύπτει μέσα στη σχέση, ενώ συγχρόνως επικοινωνεί τα συναισθήματα , τις ανάγκες και την θέση των συντρόφων σε μία χρόνια πορεία. Δύσκολα σημεία στα οποία η καλή και ουσιαστική επικοινωνία του ζεύγους βοηθά τα μέγιστα, είναι όψιμα προβλήματα στο ζεύγος μετά το πρώτο διάστημα προσαρμογής. Τέτοια σχετίζονται με την έλευση ενός παιδιού και την νέα ψυχική δυναμική που αναπτύσεται ανάμεσα στα τρία πλέον πρόσωπα της οικογένειας , όπου τα συναισθήματα και οι αντιδράσεις του κάθε συζύγου έχουν να κάνουν τόσο με την προσωπική του ψυχική ιστορία στα πλαίσια του δικού του οιδιποδείου συμπλεγματος , όσο και με την δυνατότητα του να εκφράζει συναισθηματικά τις ανάγκες του και την ψυχική του κατάσταση στη νέα αυτή φάση του ζεύγους. Σ΄ αυτή ακριβώς την φάση συνήθως οι άνδρες νιώθοντας μία εύλογη απομάκρυνση συναισθηματική της συζύγου και με την δεδομένη γενική δυσκολία των ανδρών να εκφραστούν, σταδιακά απομακρύνονται από την σχέση ψυχικά , μέχρι σημείου αντί να εκφράσουν τις συναισθηματικές τους ανάγκες στην σχέση τους , φτάνουν αρκετοί στην αναζήτηση ενδιαφέροντος , συναισθηματικής επαφής έως και ερωτισμού σε άλλες διαπροσωπικές σχέσεις. Οι γυναίκες από την πλευρά τους συχνά υπερεμπλέκονται συναισθηματικά με το παιδί, σε σημείο που παραμελούν την σχέση ζεύγους, την σεξουαλικότητα και τον ερωτισμό μη εκφράζοντας επίσης στον σύζυγο την δική τους νέα έντονη ψυχική πραγματικότητα. Έτσι οι σύζυγοι απομακρύνονται αρκετά συναισθηματικά και αν δεν καταφέρουν να επικοινωνήσουν την νέα πραγματικότητα τους συχνά η ψυχική απομάκρυνση καθίσταται οριστική και σοβαρή. Ένα άλλο δύσκολο σημείο στην ζωή του ζεύγους που συναντιέται και πάλι με την πρότερη ψυχική ιστορία των συντρόφων και την οιδιπόδεια προβληματική είναι η συναισθηματική υπερεμπλοκή των συζύγων με τις οικογένειες καταγωγής τους με αποτέλεσμα πάλι να παραμένουν ψυχικά απόμακροι και συναισθηματικά δεμένοι περισσότερο με την προηγούμενη οικογένεια τους (γονείς , αδέρφια) παρά με τους συζύγους και τα μέλη της νέας τους οικογένειας ή τελικά είναι κοντά συναισθηματικά κυρίως στις εξ αίματος σχέσεις είτε προς τα πίσω(γονείς ,αδέρφια) είτε προς τα εμπρός(παιδιά). Σημείο εν δυνάμει κρίσης στις σχέσεις ζεύγους είναι οι έντονες και παθολογικές εξαρτητικές τάσεις του ενός ή και των δύο συζύγων που οδηγούν σε αποπνικτικές σχέσεις ζεύγους με λίγες εξωγενείς διαπροσωπικές σχέσεις που σταδιακά φθείρουν την σχέση και οδηγούν σε αδιέξοδα.
Εδώ εντάσσεται και η παθολογική ζήλεια που αποτρέπει το ζεύγος από μία ομαλή κοινωνική ζωή .
Πολλές άλλες δυσκολίες που προκύπτουν κατά την διάρκεια της ζωής του ζεύγους, όπως οι εργασιακές δυσκολίες των συντρόφων, προβλήματα στο στενό οικογενειακό περιβάλλον, οικονομικές δυσκολίες, πρόβληματα υγείας σωματικής ή ψυχικής στο ζεύγος, ελλιπής ή προβληματική κοινωνικότητα του ζευγαριού ή των συντρόφων ξεχωριστά , και άλλοι εξωγενείς στρεσογόνοι παράγοντες μπορούν να παρακαμθούν με επιτυχία με την ικανοποιητική και συνεχή επικοινωνία των δύο συζύγων. Συχνά το ζευγάρι εγκλωβίζεται να ακολουθεί κοινωνικές πεπατημένες σε πολλά βασικά ζητήματα του γάμου χωρίς να αναδεικνύει το προσωπικό στίγμα του κάθε συντρόφου και του ζεύγους ως σύνολο. Έτσι είναι δύσκολο να ικανοποιηθούν βασικές ανάγκες του ζεύγους και κατ’ αυτό τον τρόπο συσσωρεύεται δυσφορία η οποία ασυνείδητα επηρεάζει την ευδαιμονία του ζεύγους. ,Αυτή η στάση σίγουρα συνδέεται με σκοτεινά σημεία στην ψυχική σταθερότητα του κάθε συζύγου και στις συχνά έντονες εξαρτητικές τάσεις που εμφανίζουν συχνά αυτοί, και εκδηλώνονται όχι μόνο εντός της συζυγικής σχέσης αλλά και με άλλες βασικές διαπροσωπικές σχέσεις τους. Ο David Reed, ο οποίος μελέτησε την ψυχική προσαρμογή στο γάμο και τους παράγοντες από τους οποίους εξαρτάται η συζυγική ευτυχία, επισημαίνει κάποια βασικά στοιχεία.
Οι περισσότερες μελέτες συμφωνούν ότι η ευτυχία στο γάμο σημαίνει ότι υπάρχει ευτυχία γενικά στη σχέση.
Εκείνοι εντούτοις , οι οποίοι αναφέρουν ότι είναι πολύ ευτυχισμένοι στο γάμο τους , έχουν την τάση ,απαντώντας στις έρευνες, να μιλάνε πολύ για τη σχέση τους , ενώ εκείνοι οι οποίοι δεν είναι ευτυχισμένοι μιλάνε για εξωτερικές πηγές στρες. Μία σύσταση που έχει γίνει πολύ δημοφιλής, είναι αυτή για επικοινωνία και λεκτικές αντιπαραθέσεις, γιατί αυτά τα στοιχεία θεωρούνται σημαντικά συστατικά της συναισθηματικής προσαρμογής στο γάμο. Θεωρείται λοιπόν σημαντικό ο κάθε σύντροφος να είναι ανοιχτός , να μιλάει περισσότερο, να έχει μεγαλύτερη ευαισθησία απέναντι στα αισθήματα, να μπορεί να οικειοποιείται τα γλωσσικά σύμβολα και να κρατάει ανοιχτούς τους διαύλους επικοινωνίας , χαρακτηριστικά που συμβάλλουν στην εδραίωση της ευτυχίας. Ο Theodore Lidz που έχει γράψει εκτενείς μελέτες γύρω από την συζυγική αλληλοσυσχέτιση θεωρεί την επιτυχία στο γάμο ένα συνδυασμό σταθερότητας και συναισθηματικής προσαρμογής. Ο γάμος απαιτεί μια επανοργάνωση της προσωπικότητας των δύο συζύγων. Τα εγώ των συζύγων θα πρέπει να επεκταθούν όσον αφορά την οπτική που έχουν για τον εαυτό τους, για το ταίρι τους, αλλά και για την ίδια τη σχέση του γάμου. Επιπλέον ο ένας σύζυγος θα πρέπει να γίνει το alter ego του άλλου στις περιπτώσεις όπου υπάρχει η καλλίτερη δυνατή αμοιβαιότητα όσον αφορά την ικανοποίηση των αναγκών. Ο Lidz θεωρεί ως μοντέλο μιας ουσιαστικής συζυγικής σχέσης την αμοιβαιότητα της σχέσης μητέρας -παιδιού. Ο κάθε σύζυγος έχει την ανάγκη μιας αλλαγής του ψυχισμού του σε επίπεδο υπερεγώ, προκειμένου να αντιμετωπίσει ικανοποιητικά το εκείνο(ασυνείδητο) του ταιριού του. Εδώ γίνεται φανερή η ανάγκη τροποποίησης του συστήματος αξιών, προκειμένου να γίνουν ανεκτές οι συναισθηματικές ανάγκες του άλλου, χωρίς αυτό να σημαίνει κατ’ ανάγκη μια εξ’ ολοκλήρου παράδοση στον άλλο. Οι παρορμήσεις που πρέπει κυρίως να γίνονται σεβαστές σε μια σχέση, είναι αυτές που έχουν να κάνουν με την επιβεβαίωση και με τη διατήρηση του εαυτού του κάθε ενός από τους συζύγους. Και οι δύο βέβαια πρέπει να δείχνουν ένα αμοιβαίο σεβασμό για τις άμυνες του εγώ του άλλου. Χαρακτηριστικό σε ψυχικό επίπεδο μέσα στο γάμο κατά τον Lidz , συχνά υπάρχει μεταβίβαση των χαρακτηριστικών του γονέα του ενός συζύγου στον άλλο σύζυγο. Αυτός ο ψυχολογικός παράγοντας είναι ένας σημαντικός συντελεστής , όταν έχει να κάνει με εξαρτητικές ανάγκες όπως και με την μάθηση των κοινωνικών ρόλων. Οι σύζυγοι μέσα στο γάμο μπορεί να εναλλάσσονται στο γονεικό ρόλο ανάλογα με το ποιος περιέρχεται σε κατάσταση εξάρτησης επ’ ευκαιρία κάποιας κρίσης του κύκλου της ζωής. Ο γάμος επίσης συμπεριλαμβάνει ένα ανακάτεμα των πατρικών οικογενειών των συζύγων, έναν παράγοντα που ξαναθέτει το ζήτημα των σχέσεων ανάμεσα στους διάφορους ρόλους. Σε όλες αυτές τις προκλήσεις το ζευγάρι οφείλει να προσαρμόζεται με τον πιο ωφέλιμο γι’ αυτό τρόπο, με κύριο όπλο του τα ολοένα πιο βαθιά συναισθήματα του και την ολοένα και πιο ικανοποιητική και βαθιά επικοινωνία του. Το δύσκολο σημείο στο ζευγάρι είναι όταν ο κάθε σύντροφος σιωπά, απογοητεύεται, παύει να επικοινωνεί, να ζητά, να ρωτά, να δίνει. Μ’ αυτή την έννοια κανένας γάμος δεν σκοτώνει τον έρωτα, αν πρώτα εμείς δεν σκοτώσουμε πρώτα το βασικότερο εχέγγυο της ευτυχίας κάθε επιτυχημένης σχέσης. Την ουσιαστική, πλήρη και αληθή επικοινωνία. Γι’αυτό λοιπόν αντί να εγκλωβιζόμαστε σε πάγιες κοινωνικές πεποιθήσεις συχνά λανθασμένες ας επικοινωνήσουμε τον εαυτό μας στο σύνολο του στον σύζυγο μας και τότε ίσως βιώσουμε πολύ πιο ικανοποιητικές σχέσεις ζεύγους.
Θάνος Πιάχας-Ψυχίατρος – Ψυχοθεραπευτής- Επιστημονικός συνεργάτης Α΄ Πανεπιστημιακής Ψυχιατρικής κλινικής